Nau mai, haere mai ki tō mātou whārangi ipurangi – Tikitiki o Pūtea!
Tuatahi he mihi maioha tēnei ki a koe me tō māiatanga ki te uru mai ki te ao Pūtea. Ka kitea koe i ngā mōhiotanga katoa e hāngai ana ki tō tātou nei Hōtaka Pūtea ki roto nei.
Nō reira, kia rite mai, kia whaia te iwi Māori ki te ara Pūtea, kia tae atu tātou katoa ki te Tikitiki o Pūtea!
Ko Tikitiki o Pūtea, arā ‘te kōkiri ki te tihi o te mātau ahumoni’, tētahi kaupapa mātau ahumoni e poua ana ki ngā mātāpono Kaupapa Māori, e kawea ana mā Te Reo Māori, otirā he kaupapa mā ngā kura. I whakarewangia i te tau 2023 hei torohanga o te kaupapa tūroa o ASB Getwise, e whai ana a Tikitiki o Pūtea ki te whakahihiko i te āheinga me te hiahia i roto i ngā whatumanawa o ā tātou ākonga rangatahi, mā te tautoko i a rātou ki te tū hei kaikōkiri ahumoni mō ō rātou whānau, hapū, iwi hoki.
Hāpaitia te iwi Māori kia eke panuku ai tātou.
E whakarato ana a Tikitiki Pūtea i ngā awheawhe akomanga ā-tinana (e kawea torowhānuitia ana e ā mātou kaiwhakahaere mātanga), me ētahi atu rauemi. E wātea ana ki ngā tauira o te Tau 3 ki te Tau 8, ā, kāore he utu mā ngā ākonga me ngā kura.
Mā te kanohi ki te kanohi e whakaārahi ai te Kaupapa.
I whakaritea, i waihangatia hoki a Tikitiki o Pūtea i runga i te tirohanga Ao Māori, ā, e kawea katoatia ana mā Te Reo Māori. E hāngai ana ngā awheawhe me ngā rauemi katoa ki Te Marautanga Māori, NZ Curriculum, me ngā raupapa mātau ahumoni o Aotearoa, hei whakarite e hāngai ana ki ngā putanga ako e hiahiatia ana.
E tipu e rea, mō ngā rā o tōu ao, ko ō ringa ki ngā rākau a te Pākehā, hei oranga mō tō tinana, ko tō ngākau ki ngā taonga a ō tīpuna Māori, hei tikitiki mō tō māhunga. – Nā Apirana Ngata
Hei tirotiro i ngā mahi a Tikitiki o Pūtea, me mātakitaki i tēnei ataata poto:
Tikitiki o Pūtea
Tau 3-4
Tama tū, Tama ora, Tama noho, Tama mate!
E whakahihiko ana i te hunga taiohi kia hiamo ki te ao Pūtea
Ka whai ngā ākonga kia ringa raupā ki te whakahaere i ā rātou pūtea! Ka ako rātou kia mātau, kia māia, kia ora hoki i ā rātou pūtea.
Ko te kaupapa i kōwhiria mō tēnei kōwae ako ko “Te Ao Tūroa” e aro ana ki te whakamahi mātauranga kia mātau, kia māia, kia ora i te pūtea i tēnei ao, i tēnei wā tonu. Mā roto mai i te awheawhe kotahi, e 45 meneti te roa, me ētahi atu rauemi ka whai mōhiotanga ngā ākonga ki te hira me ngā whakamahinga o te pūtea, ā, me pēhea rātou e tipu ai hei ringa raupā i Te Ao Tūroa.
Ka whakahaerehia ētahi akoranga, ngohe hoki mā ngā ākonga, i hoahoatia hei āwhina i a rātou kia mārama ai ki te pūtea, hei ārahi i a rātou kia mātau ki ā rātou pūtea.
Ka aro ngā awheawhe ki ēnei ariā:
- He rerekē te āhua o te pūtea, pēnei i te noti, te kapa me te kāri
- Me whakataurite i ā tātou matea me ō tātou hiahia
- He rerekē ngā huarahi e whiwhi pūtea ai te tangata
- Me tiaki i ā mātou pūtea, ā, mē pēhea te whakatutuki i tēnei mahi
Tau 5-6
Iti rearea, teitei kahikatea ka taea!
He whakahihiko i ngā kaha o roto i ngā Kaitiaki Pūtea ki te tiaki Pūtea.
Ka puta ngā ākonga hei Kaitiaki mātau ki te pūtea! Ka ako rātou ki te pena i ā rātou pūtea, ka mārama hoki ki tō rātou haepapa ki te tiaki pūtea.
Ko te kaupapa i kōwhiria mō tēnei kōwae ako ko te “Kaitiaki.” Ka whakatipu ēnei awheawhe i te tuakiri me te whāinga pakari, māia hoki, kia tū ngā ākonga hei kaitiaki mō ā rātou pūtea, mā rātou anō, ō rātou whānau, iwi hoki.
Mā roto mai i ngā awheawhe e toru, e 45 meneti te roa, me ētahi atu rauemi, ka whai wāhi ngā ākonga ki ētahi ngohe kia ako ai rātou ka pēhea te haepapa, te whakataurite, te hononga, te mahi tahi, me te mōhio e āwhina i a rātou ki te tū hei kaitiaki i ā rātou pūtea.
Ka aro ngā awheawhe ki ēnei ariā:
- Ngā haepapa e pā ana ki te pūtea
- Te penapena, te whakapau me te tohatoha pūtea
- Te whakatau take hei tautoko i ō tātou whānau, iwi hoki
- Te tautohu i ngā kaha me te mahitahi e tutuki ai ngā mahi
- Te whakatakoto whāinga
Tau 7-8
He whetū hunga nui, he whetū ahunga nui.
Te haere tahi ki te kimiara i waenga i ngā whetū hei whakatutuki i ō tātou moemoeā me ō tātou whāinga.
Ka arotahi ngā Ākonga ki tō rātou anamata ahumoni. Ka piki ake tō rātou māia, ā, ka mārama ki te nui o te pānga o ā rātou kōwhiringa onāianei ki tō rātou angitu ā muri ake.
Ko te kaupapa i kōwhiria mō tēnei kōwae ako ko te “Whakapūioio”, e aro ana ki te waihanga i te anamata ahumoni pakari i runga i ngā kōwhiringa onāianei. Ka whakatipu ngā ākonga i te māia me te manawaroa ina mārama rātou ki ngā wero me ngā āhuatanga ka pā ki a rātou i te wā e whakarite whakataunga ana e pā ana ki te pūtea mā rātou anō, mā ō rātou whānau, ō rātou iwi hoki.
Mā roto mai i ngā awheawhe e toru, e 45 meneti te roa, ka hohonu ake te māramatanga a ngā ākonga ki te whakarite whāinga mārama mō te pūtea, e āhei ai rātou ki te whakarite i ō rātou ake whāinga mō rātou anō, ō rātou whānau, iwi hoki.
Ka aro ngā awheawhe ki ēnei ariā:
- Te whakatakoto whāinga
- Te whakarite mahere penapena
- Te tautohu me te urupare ki ngā wero penapena
- Te kimi i te whakaritenga pai rawa
Ngā Rauemi
Ngā Rauemi Kaiako Tau 3/4
Ngā Rauemi Kaiako Tau 5/6
Ngā Rauemi Kaiako Tau 7/8
Kupu Taka
Rārangi pātai
Tirohia te rārangi pātai ki raro nei. Ki te kore koe e kite i tō pātai, tirohia te rārangi pātai whānui a ASB GetWise i konei.
Me utu mātou i te hōtaka Tikitiki o Pūtea, i ngā rauemi rānei?
Kāo. Kāore he utu o te hōtaka me ngā rauemi ki ngā kura.
Ka pēhea mēnā kāore taku akomanga i te mātatau ki Te Reo Māori, engari kei te hiahia au kia ako rātou i ēnei ariā?
He mātatau tō kaiwhakahaere ki Te Reo Māori me te reo Pākehā, ā, ka taea e ia te kōrero i ngā reo e rua hei āwhina i ō ākonga kia tutuki pai ai i a rātou.
Mō tētahi awheawhe reo Pākehā, tirohia tērā atu o ā mātou kaupapa mātau ahumoni, a ASB GetWise. (whakauru hononga)
He pēhea te whakarite hōtaka awheawhe?
Ka mahi tahi tētahi mema o te rōpū o Tikitiki o Pūtea ki a koe ki te whakarite i ngā awheawhe kia pai ai mā tō kura. Tēra pea ka mahia ngā awheawhe katoa i roto i te wiki kotahi, ka tū rānei ngā awheawhe i ētahi wā puta noa i te kaupeka kura. Whakapā mai kia mōhio ai me pēhea mātou e tautoko pai ai i tō kura (hononga ki te whārangi/īmēra EOI).
He aha ngā rauemi e wātea ana?
E rua ngā momo rauemi e wātea ana ki ngā ākonga me ngā kaiako.
Ko te tuatahi ko ngā kupu taka, he rārangi kupu e pā ana ki te mātau ahumoni ka whakamahia ki roto i te kaupapa. Ko te tikanga ka whakamahia tēnei rauemi e te kaiako hei āwhina i ngā ākonga he hou pea ēnei kupu ki a rātou. Ko te tikanga ka whakamahia ngā rauemi tuarua e ngā ākonga, ngā kaiako me ngā whānau. Ka whai ake ērā i ngā akoranga o ngā awheawhe, ā,
he ngohe anō kei roto hei whakaoti takitahi, i te kura rānei me te āwhina o te kaiako.
Ka kitea e koe ngā rauemi katoa i konei.
He awheawhe tēnei mā te ākonga, te kaiako rānei?
Mā te ākonga tēnei awheawhe, ehara i te whakangungu kaiako, engari, ka akiaki mātou i a rātou ki te whai wāhi atu i te taha o ngā ākonga! I runga i ngā wheako o mua, kua kite mātou ko te putanga o te kaupapa ka māia ake ngā kaiako ki te whakawhānui ake i ngā akoranga, pērā i te whakamahi i ngā rauemi kaiako.